Dolny Śląsk kojarzy nam się z licznymi zamkami, Wielkopolska natomiast z pałacami i dworami szlacheckimi. Rezydencji magnackich jest tu bardzo dużo. Znajdują się nieopodal uczęszczanych szlaków turystycznych i są jak skarby, które czekają na odkrycie. Dworki rozsiane po małych wioskach silnie łączą się z naszą historią i kulturą. Ich różnorodność potrafi zadziwić i zachwycić. Skrywają opowieści o dawnych mieszkańcach i wydarzeniach, których były świadkami. Wyprawa wzdłuż szlacheckich siedzib i zwiedzanie tych piękniejących, ale i tych bardziej zniszczonych, to niezwykłe przeżycie. Każdy ma za sobą bogatą przeszłość i związane z tym legendy. Wiele z nich leży w wyjątkowo malowniczych rejonach, żyjąc własnym życiem, marząc o powrocie do dawnej świetności…
Obecnie przedstawiają zróżnicowaną wartość architektoniczną i materialną. Jedne zaskakują tętniącym w nich życiem, inne po cichu odchodzą w zapomnienie i zacierają się ślady zarówno po pięknym dworze, jak i po jego właścicielach. Niektóre cały czas skrywają swe tajemnice, jak sekretne drzwi ukryte w szafie, rozległe wielopoziomowe piwnice, piękne parki… Jest też i taki w którym podobno znajdować się miała tzw. fabryka dzieci, realizująca politykę Lebensborn.
Zapraszamy na wycieczkę po 12 dworach znajdujących się na ziemi kiszkowskiej. Zachęcamy do obejrzenia, chociażby z zewnątrz, każdego z nich.
Charzewo
Najpiękniejszy, pod względem architektonicznym dworek znajduje się w Charzewie. Usytuowany w północno- zachodniej części wsi, po zachodniej stronie drogi ze Sroczyna do Ujazdu. Powstał dla rodziny Kelm w 1905 r. Wymurowany z cegły, wzniesiony na planie zbliżonym do litery „L”. Podpiwniczony, jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem. Swoim wyglądem przypomina niewielki zameczek, o czym świadczyć może między innymi narożna wieżyczka nakryta cebulastym hełmem. Posiada dwuczłonowy ganek, częściowo murowany, a częściowo drewniany. Dwór nakryty dachem łamanym z lukarnami (pionowymi okienkami
na dachu doświetlającymi poddasze). Od tyłu skrzydło nakryte dachem mansardowym (łamanym, zbudowany z dwóch oddzielonych od siebie gzymsem powierzchni połaci dachowych). Także jego elewacja zewnętrzna wykonana była z ogromną starannością i dbałością o szczegóły. Zachowały się także m.in. narożne boniowanie (dekoracyjne opracowanie krawędzi oraz lica ciosu kamieni podkreślające ich układ), gzyms między kondygnacyjny i obramienia okien. We wnętrzu niezmieniony pozostał układ pomieszczeń, zachowana została stolarka okienna i drzwiowa – częściowo z okuciami, schody z balustradą, dekoracja sztukatorska w salonie oraz trzy piece kaflowe. Okna częściowo przeszklone matowymi, dekoracyjnymi szybkami. Dwór prezentuje typ niewielkiej rezydencji ziemiańskiej.
W parku znajdują się ruiny starej kuźni zrobione z kamienia łupanego, wybudowanej w roku 1920. W podwórzu gospodarczym część starych budynków uległa likwidacji, pozostałe wyremontowano. Pobudowano nowe budynki gospodarcze, garaże i magazyny.
Otoczenie dworu stanowi park o charakterze krajobrazowym, który założony został około 1890 roku. Posiada nieregularny kształt, zbliżony do równoległoboku. Przez park przepływa rów melioracyjny. Przy dworku znajdują się dwa małe stawki. W południowej, starszej części parku, zachowany pozostał układ kompozycyjny i starodrzew – dominuje jesion, brzoza, kasztanowiec i dąb. Nie ma drzew uznanych za pomniki przyrody. Z ciekawostek dendrologicznych na uwagę zasługują miłorząb dwuklapkowy i platan klonolistny. Są to największe egzemplarze tych gatunków drzew znajdujące się na terenie Gminy Kiszkowo. Tylko część starych drzew pochodzi z okresu założenia parku. W części północnej drzewa są znaczne młodsze. Urosły po II wojnie światowej z samosiewu, odrośli i częściowo z sadzenia.
Dąbrówka Kościelna
Budynek starego dworu w Dąbrówce Kościelnej, znajduje się po prawej stronie drogi, przy wjeździe do wsi od strony Kiszkowa. Wybudowano go około 1880 r. Nieduży, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym. Przed wejściem do budynku rosną dwa potężne kasztanowce, które osłaniają zniszczoną upływem czasu elewację zewnętrzną. Środkowa, trójosiowa część fasady poprzedzona jest schodami z półkoliście zamkniętym głównym wejściem i dwoma oknami. Jest to jedyny dwór na terenie Gminy Kiszkowo, który nie posiada parku w swoim otoczeniu.
Głębokie
Kolejny dwór ziemski, a tak naprawdę to oficynę, można zobaczyć w miejscowości Głębokie. Budynek zbudowany został w stylu klasycyzmu francuskiego z charakterystyczną wieżyczką, prawdopodobnie pod koniec XIX w. Jest dawną oficyną, która stała się siedzibą właścicieli po spaleniu dworu 4.03.1914 r.
Posiada okazałe wejście w środkowej części, poprzedzonej gankiem z filarami podtrzymującymi taras piętra. Mimo dużego zaniedbania czytelne są ozdoby elewacji: boniowania i dekoracyjne obramienia okien. Do około roku 1933 oficyna nie była otynkowana – wymurowana była z czerwonej cegły. Dopiero, gdy jej właścicielem został Czesław Leitgeber –poznański przedsiębiorca budowlany, nadał jej fasadzie oryginalnego stylu.
Do dworu należy również zabytkowy park dworski o charakterze krajobrazowym (pow. 5,3 ha), który od roku 1980 wpisany jest do rejestru zabytków. W 1982 roku przedzielono oficynę od parku drogą asfaltową, która skróciła przejazd przez wieś. W pobliżu drogi znajduje się staw. Park zaprojektowany został z wykorzystaniem ciekawego ukształtowania terenu i istniejących wcześniej zadrzewień. Można w nim podziwiać okazały dąb o obwodzie pnia 520 cm, który jest pomnikiem przyrody. W bogatym drzewostanie parku znajduje się również: lipa drobnolistna (obwód pnia 410 cm), która również jest pomnikiem przyrody oraz jesion wyniosły (310 cm), dąb szypułkowy (320 cm). W składzie gatunkowym przeważają jesiony i olsze, ze względu na wilgotne i żyzne podłoże.
Układ dróg, jak i zagospodarowanie parku i folwarku nie zmieniły się wiele w latach 30. XX w. Pod koniec XIX w., park zajmował praktycznie ten sam obszar co dziś. Od strony północnej ograniczony był zabudowaniami folwarcznymi, od strony południowej natomiast, niewielkim wzgórzem porośniętym lasem. Zachodnią granicę wyznaczała droga wiodąca w kierunku szkoły, a wschodnią rów – strumyk, prowadzący od jeziora Głębokie, aż do rzeki Cybiny, w okolicach Pobiedzisk.
Oprócz dworu i parku ze względów historyczno-architektonicznych na uwagę zasługują zabudowania gospodarcze. Obora i spichlerz wybudowane zostały około roku 1880, natomiast dwie chlewnie, stodoła i mieszalnia pasz to końcówka XIX w.
Gniewkowo
Parterowy dwór, pokryty obecnie eternitem pochodzi z XIX w. Trudno ustalić dokładną datę jego powstania. Oznaczony na starej, pruskiej mapie topograficznej z 1890 r. Przebudowany został w 1970 r, kiedy dobudowano zachodnie skrzydło. Do dziś zachowały się elementy podmurówki z kamienia polnego i drewniane drzwi do piwnicy. Usytuowany jest w środkowym rejonie parku.
Park dworski założony został w połowie XIX w. Wśród roślinności dominowały lipy, akacje, topola. Nieco młodszą generację stanowią jesiony, graby i żywotniki. Park – ogród, w porównaniu ze stanem z 1890 r. uległ częściowym przekształceniom przestrzennym. Wyłączono z jego powierzchni ogród, położony między stawem a podwórzem gospodarczym, na północ od drogi dojazdowej do parku. Po II wojnie światowej, po rozebraniu budynków gospodarczych, zadrzewiono powierzchnię północ od dworu, w tym również południową część zlikwidowanego podwórza gospodarczego.
Karczewo
Dwór w Karczewie wzniósł najprawdopodobniej Franz Berckoltz około roku 1880. Budynek jest parterowy, pokryty dachem dwuspadowym, z ryzalitem na osi przechodzącym w wystawkę dachową. Naroża tego ryzalitu zaakcentowane są pilastrami zwieńczonymi dekoracyjnymi wazami. Pod koniec lat 80. XX w. dworek był poddany kapitalnemu remontowi. Mieszkały w nim wówczas 4 rodziny. W chwili obecnej stanowi własność prywatną.
Wokół dworu znajduje się park datowany na 3 ćwierćwiecze XIX w. Istniejący starodrzew składa się głównie z dębów, lip, wiązów, kasztanowców i topoli. Przy samym dworku rośnie grupa dębów, z których największy o obwodzie pnia 388 cm jest pomnikiem przyrody. Poza nim pomnikami są kasztanowiec o obwodzie 310 cm i wiąz rosnący w narożniku po wschodniej stronie - 289 cm. Czwartym pomnikiem przyrody jest wiąz rosnący przy stawie od strony zabudowań o obwodzie 427 cm i jest największym przedstawicielem swojego gatunku na terenie gminy.
Łagiewniki Kościelne
Budynek dworu składa się ze starszej części parterowej, nakrytej spadzistym dachem oraz piętrowej przypominającej prostą willę nakrytą płaskim dachem.
Dwór należał kolejno do: Ferdynanda Eckerda i jego żony, a następnie do Karola Unruha i jego żony Klary z domu Treskow. Na początku XX w. majątek został wykupiony przez Niemców i w 1902 r. założono w budynku dworu ośrodek ewangelicki, będący równocześnie filią parafii ewangelickiej z Kłecka. Ośrodek nosił nazwę "Johannesheim", od nazwiska generalnego super intendenta Johannesa Hesekiela, zwierzchnika wszystkich ewangelików na terenie Prowincji Poznańskiej. Pod tą nazwą funkcjonował do roku 1923.
W 1923 r. liczba Niemców w miejscowości się zmniejszyła i przez 6 lat nie było pastora, gdyż nie było potrzeby utrzymywania ośrodka. Od roku 1929 przywrócono pastora, który był wikarym parafii kłeckoskiej. W tym czasie do ośrodka należało 4 ha gospodarstwo. Niemcy prowadzili w nim kursy nowoczesnego rolnictwa, dla ściąganych do Wielkopolski z Ukrainy i Wołynia osadników. Z kolei w latach 30. XX w. Niemcy organizowali w budynku różnego rodzaju imprezy, z których raporty przekazywano do urzędu wojewódzkiego. Do roku 1940 ośrodek obsługiwały też siostry ewangelickie. Jednakże usunięte zostały przez służby SS, a ośrodek zlikwidowano, a po zakończeniu wojny jego działalność nie została już wznowiona.
Po wojnie pałac z parkiem przeszedł na własność Skarbu Państwa. Od 29.12.1992 r. jest własnością Gminy Kiszkowo. Początkowo mieścił się tam Klub Prasy i Książki „Ruch”, świetlica wiejska i filia poczty, obecnie znajdują się tam mieszkania.
Park wokół pałacu miał powierzchnie około 3,2 ha, przecięty został drogą, która oddziela staw z wyspą od reszty parku. W części przy dworze znajduje się drugi mniejszy staw. Na uwagę zasługuje również kilka pomnikowych drzew. Największym drzewem jest jesion wyniosły o obwodzie pnia 526 cm. Oprócz niego rośnie również lipa 405 cm, jesion 344 cm, dąb szypułkowy 382 cm oraz kilkanaście wiązów, buków i klonów dochodzących do 300 cm obwodu.
KIPA- lodowa wyspa na stawie w Łagiewnikach Kościelnych
Łubowice
Założenie dworskie, folwarczne i parkowe zostało częściowo zniszczone. Całkowitej dewastacji uległo w latach 50-80. XX w.
Dwór, przez miejscowych nazywany pałacem, zbudowany został około 1880 r. W czasach jego świetności, prowadziła do niego oddzielna brama, która wiodła wzdłuż południowych zabudowań gospodarczych. Droga była wybrukowana, a w jej centralnej części mieścił się klomb.
Budynek mieszkalny położony jest przy wschodniej granicy parku. Główne wejście do dworu było okazałe. Stopnie ograniczone były murkami, na których stała zadaszona lekka konstrukcja ze stali, zdobiona różnokolorowym szkłem witrażowym. Po przekroczeniu masywnych drzwi był duży przedpokój, a za nim gabinet właściciela majątku: najpierw Kazimierza Węclewskiego, a następnie Stanisława Pągowskiego. Z przedpokoju prowadziły także schody na piętro.
W okresie międzywojennym, do południowego szczytu głównego budynku, którego oś przebiegała mniej więcej, północ – południe, dobudowano parterowe pomieszczenie dla służby, którego dach stanowił taras. Zejście z tarasu szerokimi betonowymi schodami wyłożonymi marmurem, okolone było poręczami z wbudowanymi na nich ozdobnymi dużymi gazonami. Od północnej, do szczytowej ściany dobudowany został też mały parterowy budynek, w którym były pomieszczenia kuchenne, pralnia i pomieszczenia mieszkalne dla kucharek. Dach wysoki, spadzisty był zbudowany z drewna i pokryty dachówką.
Dnia 1.02.1940 r. zarząd nad majątkiem przejęli Niemcy, a rodzinę Pągowskich wysiedlono. Po wojnie w miejscowości utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, a dwór zamieniono na mieszkania.
Obecnie budynek jest bardzo zaniedbany. Mieszkańcy zostali z niego wykwaterowani w latach 80. XX w.
Łubowiczki
Dwór w Łubowiczkach jest nieduży, parterowy, z płytkim ryzalitem na osi przechodzącym w wystawkę dwuspadowego dachu. Zbudowany w latach 80. XIX w. Główne wejście do dworu z okazałymi schodami, znajduje się od strony południowo-wschodniej. Wnętrze obecnie odbudowane. Pozostał niezmieniony układ pomieszczeń. Zachował się wspaniały piec kaflowy.
Park o charakterze krajobrazowym powstał prawdopodobnie w tym samym czasie co budynek dworu. W masywie drzewostanu położonym na zachód od dworu powstały największe przekształcenia. Część z nich uległa degradacji, reszta to samosiejki.
Oprócz dworu znajduje się murowana brama z około 1900 r. W skład folwarku wchodziła również stajnia, obora, chlewnia z 1900 r. , spichlerz z 1920 r. i drewniano - murowana stodoła z roku 1928.
Myszki
Dwór w Myszkach został zbudowany w 1878 r. dla ówczesnego właściciela Włodzimierza Jańczakowskiego.
Okazały budynek murowany, częściowo podpiwniczony, otynkowany. Część środkowa parterowa, od frontu pięcioosiowa, skrzydła boczne piętrowe, dwuosiowe. Dachy dwuspadowe kryte dachówką.
Po wojnie majątek upaństwowiono, w roku 1947 przejął go Skarb Państwa. Ziemie rozparcelowano pomiędzy mieszkańców Myszek. W 1950 r. utworzono Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną, a w pomieszczeniach we dworze utworzono mieszkania spółdzielców. Spółdzielnię rozwiązano w 1956 r., a udziałowcy zaczęli odtąd gospodarować samodzielnie. W 1962 r. ziemie należące do majątku ponownie scalono, tym razem pod szyldem Państwowych Gospodarstw Rolnych.
Dwór w Myszkach otacza park o powierzchni około 1,5 ha. Założony został około 1860 r. Znajdziemy w nim m.in. okazałe dęby szypułkowe i lipy drobnolistne o obwodach pni od 250 do 270 cm oraz sosnę pospolitą o obwodzie 220 cm. Park w czasie powojennym, szczególnie jego wschodnia część dworu, aż do rowu, podzielona była na ogródki działkowe, na których mieszkańcy gospodarowali według własnego uznania i aktualnych potrzeb.
Rybieniec
W Rybieńcu stoi od ponad stu lat, niewidoczny z drogi, osłonięty wysokim betonowym płotem, dwór. Niegdyś wokół niego rosło wiele pięknych drzew i krzewów, tworzących różnorakie alejki tematyczne. Przed wejściem do dworu był klomb z róż, a o całość parku dbał ogrodnik.
Dwór wzniósł około 1910 r. dla swej rodziny Niemiec Fryderyk Wendorff. Do dziś starsi mieszkańcy miejscowości wspominają go jako dobrego i pracowitego gospodarza, który dbał o pracowników. W 1926 r. majtek liczył 478 ha.
Obecnie dwór od kilku lat jest remontowany. Jego wygląd odzyskał dawną świetność. Zarówno wnętrze, jak i zewnętrzna elewacja wypiękniały. Budynek dworu wymurowany został z cegły. Podpiwniczony, jednokondygnacyjny z mieszkalnym poddaszem, nakryty dachem mansardowym z wstawkami. Fasada zwrócona ku północnemu-zachodowi, symetryczna z ryzalitem na osi, mieszczącym zamknięty półkoliście portal, ujęty kanelowanymi lizenami (płaskimi pionowymi występami w murze zewnętrznym), wspierającymi balkon z dekoracyjną, metalową balustradą. Elewacja ogrodowa z dwoma płytkami dwukondygnacyjnymi, dwuosiowymi ryzalitami, trójkątnymi szczytami. Pomiędzy ryzalitami wkomponowany parterowy aneks z tarasem w zwieńczeniu. We wnętrzu zachował się pierwotny układ pomieszczeń, stolarka okienna i drzwiowa. Pozostało także tajemnicze przejście w ścianie, do którego wchodziło się przez szafę w gabinecie pana.
Park otaczający dwór znacznie się zmienił przez ostatni wiek. Nie ma już wszystkich drzew tworzących alejki: orzechowej, prowadzącej od głównej bramy wjazdowej przed front dworu, ani kasztanowej, prowadzącej do bramy zachodniej. Drzewostan pochodzący z czasów założenia parku reprezentowany jest m.in. przez jesion, klon, akację i wiąz. Południowa część parku obniża się w kierunku jeziora i kształtuje naturalny krajobraz tego terenu.
Rybno Wielkie
W Rybnie Wielkim znajduje się kolejny dwór ziemiański. Zespół dworsko – folwarczny murowany, wybudowany w 1790 r. Następnie przebudowany. Parterowy, nakryty dachem naczółkowym z pozornym, piętrowym ryzalitem na osi zwieńczony trójkątnie. Większość okien dworu zniekształcona została w czasach PRL-u. Przed wejściem pozostał dwukolumnowy ganek, który dawniej podtrzymywał balkon.
Dwór wzniesiony został przez rodzinę Radzimińskich, która od roku 1767 była właścicielem majątku przez około sto lat.
Kolejnym właścicielem Rybna był Jan Bernard Lange, właściciel księgarni i drukarni w Gnieźnie. Później także: antykwariatu, składu nut i dewocjonaliów oraz wypożyczalni książek polskich, niemieckich i francuskich.
Od 1881 r. właścicielem majątku był hr. Aleksander Potworowski z Zielęcina, kapitan rezerwy w wojsku pruskim, odznaczony Krzyżem Żelaznym po wojnie, delegat czterech zachodnich powiatów i członek Zarządu Poznańskiego Ziemstwa Kredytowego. Na jego majątek składało się: 659 roli, 46 łąk, 48 lasu. Posiadał gorzelnię parową, hodował owce rasy Negretti i bydło holenderskie. Po jego śmierci dwór i należący do niego majątek w 1891 r. zakupiła Niemieckiej Komisja Kolonizacyjna i w jej władaniu pozostał czasu zakończenia okupacji. W roku 1953 utworzono w Rybnie Spółdzielnię Rolniczą.
W 2001 r. od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, dwór i przyległe 2,5 ha ziemi (dawnego ogrodu) przeszedł w prywatne ręce.
Węgorzewo
Dwór w Węgorzewie zbudowany został w połowie XIX w. dla ówczesnych właścicieli majątku. Budynek jest piętrowy, częściowo podpiwniczony, nakryty dachem naczółkowym. Posiada dwa skrzydła: północne i południowe, nad którymi obecnie są tarasy. Dach pokryty jest dachówką karpiówką, układany na tzw. łuskę.
Nad głównym wejściem do budynku znajduje się herb z liściem kasztanowca, nieco powyżej okno, a nad nim maszkaron, zwieńczony również podobnym liściem i niewielkim kulistym otworem okiennym. Podobne detale sztukaterii tynkarskiej znajdowały się na parterze, nad każdymi drzwiami wejściowymi do pomieszczenia. Pierwotne maureski uległy zniszczeniu, obecnie są utworzone nowe, z identycznym przeplatającym się motywem liści i kwiatów kasztanowców. We dworze do dnia dzisiejszego zachowało się oryginalne drewniane zwieńczenie sufitu w pierwszym pomieszczeniu oraz odsłonięta ściana ukazująca konstrukcję budynku. W XX w. po rozparcelowaniu majątku, budynek dworu został przekazany na rzecz szkoły, a zajęcia w niej odbywały się do 2000 r.
Dwór otoczony jest parkiem z kilkoma starymi drzewami. Wśród nich na uwagę zasługują dwa pomnikowe dęby szypułkowe „Adam” o obwodzie pnia 350 cm i „Wojciech” 440 cm oraz potężna stara lipa.
Dawniej park był znacznie większy. W jego obręb wchodziły 3 stawy. Obecnie w granicach parku pozostał tylko jeden w narożniku działki. W latach siedemdziesiątych budynek dworu był jeszcze porośnięty olbrzymim bluszczem, który nadawał mu zupełnie innego wyglądu.
